Krampus Là Ai - Các Truyền Thuyết Đáng Sợ Xung Quanh Con
Phần lạ lùng nhất của truyền thuyết là Krampus đồng hành với Thánh Nicholas (Santa Claus, Ông già Nôen hay Ông già Tuyết). Trong khi Ông già Tuyết cưỡi xe tuần lộc đến thăm và tặng quà cho những trẻ em ngoan vào đêm Giáng sinh thì "người đồng hành" Krampus ra tay trừng phạt những đứa trẻ hư.
Người ta tin rằng sinh vật rậm lông có gương mặt giận dữ, với 2 sừng dài cong trên đầu giống như con dê, đi quanh quẩn ve vẩy chiếc đuôi dài cùng chiếc lưỡi thè dài đỏ lòm, bất ngờ bước vào căn nhà có những đứa trẻ không vâng lời cha mẹ để trừng phạt chúng. Krampus sẽ đánh đòn những đứa trẻ ấy bằng bó cây bạch dương hay lông đuôi ngựa, ném chúng vào bao tải hay chiếc thúng bện bằng cây liễu gai và đưa xuống địa ngục sống trong một năm.
| Hình ảnh Krampus trong thiệp chúc mừng năm 1900. Bạn đang xem: Krampus là ai |
| Thánh Nicholas và Krampus thăm một căn nhà ở Vienna, Áo. Ảnh minh họa năm 1896. |
| Một tấm thiệp mô tả Thánh Nicholas và Krampus ở Áo. |
Theo truyền thuyết, Thánh Nicholas thông thái biết được những đứa trẻ hư ở đâu và phái Krampus tìm đến trừng phạt. Các nhà sử học tuy còn chưa chắc chắn về nguồn gốc chính xác của sinh vật Krampus trong văn hóa dân gian, nhưng họ tin rằng Krampus - cũng giống như Santa Claus - xuất phát từ tín ngưỡng của người Norse (cũng được gọi là người Viking hay Danes) ở vùng Bắc Âu và người Đức cổ.
Tương tự như nhiều nhân vật truyền thuyết khác, hình ảnh Krampus tiến hóa theo thời gian và mang nhiều dị bản ở nhiều khu vực. Tuy nhiên, Krampus thể hiện sự cân bằng giữa ánh sáng và bóng tối, sự tồn tại biện chứng giữa thiện và ác. Vào đêm Krampus (tiếng Đức- Krampussnacht), tức đêm trước ngày 5-12, trẻ con Đức cẩn thận để không thu hút sự chú ý của quái vật này với hy vọng Thánh Nicholas sẽ mang quà đến vào ngày Nikolaustag (tức ngày 6-12).
Theo tạp chí National Geographic của Mỹ, Krampus được tin là con trai của nữ thần chết Hel (hay còn gọi là Hela) trong thần thoại người Norse. Hel cai quản địa ngục Nifheim và là con gái của thần phá hoại Loki. Tên của Krampus xuất phát từ tiếng Đức "krampen", nghĩa là "móng vuốt". Krampus có hình dạng tương tự những nhân vật nửa người nửa dê khác trong thần thoại Hy Lạp, như là thần rừng satyr và thần nông faun.
Truyền thuyết về Krampus có thể nghe thấy ở các khu vực nằm trong dãy Alps, Áo, Đức, Hungary, Slovenia và Cộng hòa Czech, thậm chí ở khắp châu Âu cũng như vòng quanh thế giới. Theo truyền thống, các gia đình thường trao đổi những tấm thiệp chúc mừng đầy màu sắc - tiếng Đức gọi là Krampuskarten - kể từ năm 1800, trong đó đôi khi có hình ảnh của Krampus.
| Hình ảnh lễ hội Krampus ở Portschach am Worthersee, Áo, năm 2013. |
| Minh họa hình ảnh Knecht Ruprecht, năm 1863. |
Đầu thế kỷ XX, hình ảnh Krampus bị chính quyền phát xít Áo cấm đoán nhưng truyền thống đã hồi sinh sau khi chế độ thân Hitler bị lật đổ vào cuối Thế chiến II. Những cuộc diễu hành hàng năm theo truyền thống cổ vẫn còn được tổ chức cho đến ngày nay, ở đó thanh niên mặc trang phục giống như Krampus và chạy ngang qua các đường phố với tiếng gầm gừ, rượt đuổi và khua sợi dây xích vào mọi người. Mỗi năm, có hơn 1.000 người Áo tụ tập tại thị trấn Schladming, ăn mặc như Krampus, cầm cây bạch dương sơn màu vàng đánh vào người qua đường và thi nhau rung chuông.
Ngoài Krampus, Santa Claus còn có những người bạn đường khác tùy theo khu vực và văn hóa, phản ánh lịch sử và tín ngưỡng địa phương. Những nhân vật truyền thuyết này thường có nhiều điểm chung, đóng vai trò trừng phạt những trẻ hư. Họ thường cầm theo roi, gậy hay chổi và thường mặc quần áo rách rưới màu đen.
Ở Đức, Knecht Ruprecht (Rupert tá điền hay Rupert người hầu) là ông già râu dài, mặc áo rơm, đi cùng với Thánh Nicholas. Người ta biết Knetcht Ruprecht xuất hiện khi nghe tiếng chuông rung. Nhân vật này thường cho trẻ con trái cây và bánh nếu chúng ngoan ngoãn học giáo lý. Nếu phát hiện trẻ không học bài, Knecht Ruprecht sẽ để vào đôi giày của chúng cây gậy hay hòn than.
Ruprecht là tên gọi phổ biến khi nói về những điềm gở ở Đức. Ở vùng Palatinate (Đức) cũng như bang Pennsylvania (Mỹ) và vùng bờ biển phía đông Canada, sinh vật đồng hành với Thánh Nicholas là Belsnickel. Đó là sinh vật đáng khiếp sợ giống như Knecht Ruprecht, vừa tặng quà vừa trừng phạt trẻ con. Tại một số vùng, Belsnickel ăn mặc giả dạng phụ nữ, trùm khăn che đầu và mặt, mang theo bánh kẹo cùng với cây gậy dài.
Còn Zwarte Piet (Pete Đen) là nhân vật trong truyền thuyết của Bỉ, Hà Lan và Luxembourg. Những người đóng vai Zwarte Piet phải tô gương mặt màu đen, đội tóc giả màu đen và tô môi màu đỏ. Bề ngoài của Zwarte Piet hiện bị phản đối ở Hà Lan do dễ liên tưởng đến chủ nghĩa phân biệt chủng tộc.
| Bức vẽ Mô tả Belsnickel của Ralph Dunkleberger. |
| Hình ảnh hiện đại của Thánh Nicholas và Zwarte Piet. |
Truyền thuyết về Krampus hiện nay vẫn được phổ biến cho dù sinh vật này bị đánh giá là không thích hợp cho trẻ con. Mặc dù có vẻ như quỷ dữ, nhưng Krampus luôn ở bên cạnh Thánh Nicholas - Ông già Tuyết - để bảo đảm rằng khi giáo dục trẻ con, có thưởng thì có phạt và mọi người phải tôn trọng, đối xử với nhau bằng tình tương thân tương ái.
| "Ông già Giáng sinh" có xuất xứ từ đâu? Thời cổ, Thần Neptune là vị thần của biển cả và đại dương, người hộ mệnh cho thủy thủ và ngư dân. Rồi sau Công giáo La Mã đổi thành Thánh Nicholas (bởi họ không muốn giới con chiên gọi tên các thần linh theo lối của thời Hy Lạp cổ nữa). Sự trở về từ biển cả luôn là một ấn tượng lớn. Phụ nữ và trẻ em hết thảy đều vui mừng. Còn những người cha? Họ đem quà về. Trong thời Trung cổ, đó là ngày lễ Thánh Nicolaus ở Đức, Santa Class tại Hà Lan và Santa Claus ở Anh - thường thiên về ngày lễ cho con trẻ nhiều hơn: qua hình tượng một ông già với hàm râu bạc trắng, vận áo choàng liền mũ đỏ, cưỡi con ngựa bạch hoặc con lừa, cùng cái bao trên lưng đi khắp nơi phân phát quà cho con trẻ. |
| Ông già Noel - hiện thân của Thánh Nicholas. |
| Hình ảnh Ông già Tuyết và Công chúa Tuyết thường thấy ở các nước vùng Đông Âu (dân tộc Slavs). |
Thời gian Santa Claus đi phát quà ứng đúng với ngày 25-12 và từ đó mang tên Ông già Giáng sinh, hay Ông già Noel cũng vậy (ở Việt Nam còn gọi là Ông già Tuyết).
Có một điều ít ai biết rằng, Giáo hội Thiên Chúa giáo thật ra không hài lòng chút nào về sự xuất hiện của Ông già Noel trùng với lễ Giáng sinh, bởi làm giảm ý nghĩa sự ra đời của Chúa Hài đồng. Vậy là Đấng Christ được biến thành một cô gái trẻ trong bộ trang phục trắng muốt và cũng đi phát quà.
Nhưng dân chúng đã quen với hình ảnh - biểu trưng của Thánh Nicholas, không chấp nhận lễ mừng Năm Mới mà không có ông. Và rồi cả 2 trường phái được hòa hợp lại: Ông già Noel và Công chúa Tuyết cùng đi. Đó là huyền thoại của người Slavs cổ.
Phong tục của nhiều nước trong dịp lễ Giáng sinh là luôn khuyến khích các em nhỏ làm việc tốt để có thể nhận quà từ ông già Noel. Bên cạnh đó, nó cũng có ý răn đe các em nhỏ rằng chúng sẽ phải nhận hình phạt vì hành vi xấu của mình.
Các nhân vật xuất hiện trong những câu chuyện kể Giáng sinh không chỉ có ông già Tuyết nhân hậu mà còn có cả những nhân vật phản diện - con ma quỷ luôn khiến trẻ em phải kinh sợ, trở nên ngoan ngoãn hơn. Những nhân vật phản diện này xuất hiện với nhiều cái tên, hình ảnh và ở các địa danh khác nhau...
1. Chú mèo Giáng sinh
Mèo Yule hay chú mèo Giáng sinh là một con quái vật xuất hiện trong văn hóa dân gian Iceland. Mèo Yule được miêu tả rất lớn và xấu xa, chúng hay ẩn nấp ở những vùng nông thôn đầy tuyết trong dịp lễ Giáng sinh và ăn thịt ai không có quần áo mới để mặc trước lễ Giáng sinh.
Theo phong tục của nhiều gia đình Iceland, người nào hoàn thành công việc đúng thời gian quy định sẽ được trả tiền để mua quần áo mới cho lễ Giáng sinh, còn những người lười biếng thì không.
Để khuyến khích trẻ em làm việc chăm chỉ, cha mẹ thường kể câu chuyện về mèo Yule và nói rằng, Yule luôn biết đứa trẻ nào lười biếng để ăn thịt các em. Nỗi sợ bị mèo Yule ăn thịt được người dân Iceland coi như một động lực giúp nâng cao tinh thần, trách nhiệm trong công việc thu hoạch mùa vụ trước Giáng sinh.
Đồng thời, nó như một lời nhắc nhở trẻ em chăm chỉ phụ giúp cha mẹ để có nhiều quần áo mới. Vì thế, không mấy ngạc nhiên khi nhiều người ghi nhận cư dân Iceland luôn bỏ nhiều thời gian để làm việc hơn người châu Âu khác.
2. Mụ phù thủy Frau Perchta
Những câu chuyện kể ở Đức và Áo đã khắc họa chân dung của một phù thủy có tên là Frau Perchta. Bà là người có quyền "ban phát" những phần thưởng và cả sự trừng phạt trong vòng 12 ngày trong suốt dịp lễ Giáng sinh.
Frau Perchta còn được biết đến nhiều hơn với sở thích trừng phạt người gây ra tội lỗi bằng phương pháp quái đản. Đó là tách cơ quan nội tạng của họ ra ngoài cơ thể và thay thế chúng bằng rác.
Câu chuyện của Perchta được cho là có nguồn gốc từ một nữ thần huyền thoại Alpine - nữ thần của tự nhiên, người luôn ẩn mình trong rừng suốt cả năm và chỉ giao tiếp với con người trong dịp Giáng sinh. Nữ thần sẽ luôn quan sát mọi hành động của con người trong suốt một năm và trừng phạt ai gây ra nhiều tội lỗi trong dịp lễ Giáng sinh này.
3. Người quét ống khói Zwarte Piet
Zwarte Piet hoặc còn gọi là Peter đen là người phụ tá của ông già Noel trong các câu chuyện kể ở Hà Lan. Mặc dù không phải là quái vật nhưng ông là người sẽ trừng phạt những ai có thái độ xấu hay cư xử không tốt trong dịp lễ Giáng sinh.
Nhiều tài liệu ghi lại cho rằng, vào khoảng thập niên 1850, các trẻ em không ngoan thường bị dọa, Zwarte Piet sẽ bắt cóc các em rời khỏi bố mẹ và đem qua đất nước Tây Ban Nha xa xôi. Ông được miêu tả với hình dạng to lớn cùng gương mặt đen kịt như than.
Bên cạnh đó, nhiều phiên bản khác kể rằng, ông là một người quét ống khói nên ông mới có một gương mặt đen kịt như vậy.
4. Ông già cau có Belsnickel
Belsnickel là nhân vật nam trong các câu chuyện truyền thuyết ở miền Tây Nam nước Đức. Vào khoảng thời gian 1 - 2 tuần trước lễ Giáng sinh, các Belsnickel thường xuất hiện trước các ngôi nhà và hù dọa trẻ em, đặc biệt là những đứa thích đùa nghịch và không nghe lời cha mẹ.
Ông thường ăn mặc rách rưới, dơ bẩn cùng vẻ mặt cau có, độc đoán. Trên tay ông lúc nào cũng cầm một cây gậy, cành cây khô như để sẵn sàng đánh những đứa trẻ hư.
Có những phiên bản khác kể rằng: để kiểm tra sự trung thực cũng như hành động của trẻ em, ông thường yêu cầu chúng hát hoặc trả lời câu hỏi. Nếu ngoan, ông sẽ ném kẹo xuống đất, còn gặp phải đứa trẻ hư, chúng sẽ không thoát khỏi cây gậy của ông.
Dù chúng không hề bị thương nhưng luôn cảm thấy sợ hãi và cố gắng trở nên ngoan ngoãn hơn để được nhận quà từ ông già Noel vào đêm Giáng sinh. Truyền thống những đứa trẻ cố gắng ngoan ngoãn, nghe lời cha mẹ này cũng tồn tại trong một vài khu vực khác ở Newfoundland (Canada) hay một số cộng đồng người Brazil ở bang Santa Catarina.
5. Ác quỷ Krampus
Krampus có nghĩa là “móng vuốt”, và loài sinh vật này được miêu tả có vẻ ngoài là một con ma quỷ. Sinh vật này có nguồn gốc trong văn hóa dân gian Đức, tuy nhiên, ảnh hưởng của nó đã lan rộng vượt xa biên giới Đức, sang tận Áo, Hungary, Slovenia...
Đối với người dân trú tại vùng núi Alps thì bên cạnh ông già Noel, đây cũng là một nhân vật không thể thiếu trong mỗi mùa Giáng sinh. Theo đó, Krampus được miêu tả là hiện thân của ma quỷ với cơ thể nửa người nửa dê, cặp sừng dài và một bộ ria. Hắn đeo trên mình chuỗi chuông, cùng bó gậy bạch dương để đánh đòn những đứa trẻ hư (trái với hình ảnh ông già Noel đi tặng quà cho trẻ em).
Ngoại hình của Krampus khác biệt tùy theo từng vùng và quốc gia: hắn có thể mang khuôn mặt gợi nhớ đến loài quỷ, dê, dơi, nhưng cũng có thể... dễ thương như Người Tuyết.
Tuy nhiên, hình tượng của loài ác quỷ này luôn có một vài nét đặc trưng: lông tối màu, có một chân hình người và một chân của... ngựa, cùng với cái lưỡi nhọn, dài lòng thòng.
Ban đầu, Krampus không liên quan gì đến đạo Thiên Chúa. Hắn được cho là con trai của thần Hel trong thần thoại Bắc Âu.
Tuy nhiên, không có ghi nhận xác thực về nguồn gốc của loài quỷ này. Theo một số thông tin, truyền thuyết về Krampus được cho là bắt nguồn từ những câu chuyện truyền miệng từ trước Công Nguyên. Nhưng chỉ đến thế kỷ XVII, Krampus mới được đưa vào ngày lễ Giáng sinh cùng Thánh Nicholas (hóa thân của ông già Noel) và được coi là “phiên bản độc ác” của ông.
Tại sao lại là phiên bản độc ác? Đó là vì ngày lễ thánh Nicholas được tổ chức vào 6/12 ở nhiều nước Châu Âu. Và ngay trước ngày lễ này, ngày 5/12, sẽ là ngày mà Krampus ngự trị.
Theo truyền thuyết, vào đêm ngày 5/12 con quỷ này sẽ đến thăm từng nhà - y như ông già Noel. Tuy nhiên thay vì tặng trẻ con quà và kẹo, Krampus sẽ đánh những đứa trẻ hư bằng gậy.
Hắn thậm chí sẽ nhốt chúng vào bao tải rồi ném xuống suối, hoặc đơn giản hơn là… mang chúng thẳng xuống địa ngục.
Vậy nên vào ngày này, mọi người ở Áo và một số nước Châu Âu sẽ cải trang như những con quỷ Krampus và tham gia vào cuộc đua Krampuslauf.
Họ thường đeo mặt nạ chạm khắc bằng gỗ, chuông, dây chuyền và mặc trang phục Krampus được thiết kế công phu để cùng chạy đua qua thị trấn.
Một điểm đặc biệt của cuộc chạy đua này là họ còn có quyền… đánh khán giả. Giống như hình tượng Krampus đánh trẻ con bằng những cành cây bạch dương, người tham gia lễ hội vào ngày này cũng có thể làm điều tương tự. Họ thường nhắm vào chân và đùi, còn nạn nhân chủ yếu là các thiếu niên.
Và vì tinh thần của lễ hội nên những vết bầm và sự hoảng hốt mà người xem phải chịu đựng đều có thể được bỏ qua.
Một truyền thống khác ở Styria (một bang phía Đông Nam Áo) vẫn được duy trì đến ngày nay, đó là người đóng giả Krampus sẽ đến từng nhà cùng với các cành bạch dương sơn vàng tặng cho trẻ con.
Các gia đình sẽ treo cành cây này lên tường trong suốt một năm sau đó để “nhắc nhở” con cái cần ngoan ngoãn nếu không muốn bị Krampus cho ăn đòn.
Ngày nay, chiếc mặt nạ bằng gỗ dùng trong các cuộc chạy đua Krampus được coi như một loại sản phẩm nghệ thuật truyền thống đáng bảo tồn. Chúng thường được chạm khắc bằng tay một cách tỉ mẩn và đều mang những họa tiết độc đáo khác nhau.
Tại hai thành phố Kitzbuhel và Stallhofen ở Áo và Đức đều có một bảo tàng dành riêng cho Krampus. Tại đây trưng bày những trang phục và mặt nạ cổ đã được dùng cho các tập tục mừng ngày lễ này.
Krampus là một trong những nhân vật biểu tượng mang ý nghĩa lớn đối với nhiều nước Châu Âu. Và đến nay, loài ác quỷ này đang ngày càng được biết đến nhiều hơn ở Mỹ và châu Á. Nó như một “món ăn khác lạ” dành cho những người đã chán ngấy tinh thần “ăn chơi hưởng lạc” của mùa lễ hội.
Ác quỷ Krampus là bản sao đối lập với ông già Noel, có nhiệm vụ đánh và trừng phạt tất cả những đứa trẻ không ngoan. Khi phát hiện ra những đứa trẻ hư, Krampus sẽ bắt chúng bỏ vào trong túi và mang đến hang ổ của mình. Ở đó, ông sẽ đưa ra nhiều sự trừng phạt đáng sợ. Bởi vậy mà bất cứ đứa trẻ nào cũng sợ Krampus nên phải ngoan ngoãn hơn.
6. Yêu tinh Gryla
Truyền thuyết của vùng Iceland cho hay Gryla là một con yêu tinh cái sống ở vùng núi. Nhân vật độc ác này có móng guốc, sừng, 13 chiếc đuôi, một chiếc mũi lớn và mọc đầy mụn.
Nguồn gốc của Gryla bắt nguồn từ thời đại ngoại giáo và sau đó biến thành một nhân vật nhằm dọa trẻ em. Vào đêm Giáng sinh, Gryla từ trên núi ghé thăm các thị trấn và thành phố, tìm kiếm và bắt những đứa trẻ nghịch ngợm. Con yêu tinh sau đó trở lại hang với một chiếc túi nhét đầy những đứa trẻ khóc lóc, đun sôi và ăn thịt chúng.
7. Hans Trapp
Hans Trapp là một nhân vật trong văn hóa dân gian Giáng sinh của vùng Alsace và Lorraine của Pháp. Truyền thuyết nói rằng Trapp là một người đàn ông giàu có, tham lam và xấu xa, tôn thờ Satan và bị trục xuất khỏi Giáo hội Công giáo. Ông ta bị đày vào rừng, ngụy trang thành bù nhìn rơm bọc trong quần áo để săn lùng trẻ con. Ông ta sẽ xuất hiện vào tháng 12 trước Giáng sinh, dọa nạt trẻ em hư, mang quà cho trẻ ngoan.
Nhân vật này có nhiều điểm tương đồng với các quái vật khác như Belsnickel (Tây Nam nước Đức), Houseker (Luxembourg), Knecht Ruprecht (Đức), Krampus (Tyrol, Alto Adige và Trentino), Père Fouettard (các khu vực khác của Pháp), Schmutzli (Thụy Sĩ ), Piet (Hà Lan),…
8. Père Fouettard
Truyền thuyết Pháp kể về Père Fouettard là tên đồ tể độc ác thèm muốn ăn thịt trẻ em. Hắn hoặc vợ của hắn dụ dỗ ba cậu bé vào cửa hàng bán thịt của mình để giết chết, phân làm từng mảnh và tẩm ướp họ. Thánh Nicholas đến giải cứu, hồi sinh các cậu bé và giành quyền nuôi con đồ tể. Tên đồ tể bị giam cầm đã trở thành Père Fouettard, người hầu của Thánh Nicholas, có nhiệm vụ là phân phát hình phạt cho những đứa trẻ xấu trong Ngày Thánh Nicholas.
9. Yule Lads
Yule Lads hay còn gọi là Jólasveinar, là 13 quỷ lùn vùng Iceland với mỗi tên gọi và tính cách riêng biệt. Vào thời cổ đại, chúng đã đánh cắp mọi thứ và gây rắc rối vào Lễ Giáng sinh, vì thế những con quỷ thường dọa trẻ em trong việc cư xử, như chú mèo Giáng sinh. Nhưng, từ thế kỉ XX, những con quỷ này ở Na Uy, đã mang quà cho trẻ ngoan. Chúng có thể dữ dằn, đáng sợ với trẻ em hư và tốt bụng đối với những cô cậu bé vâng lời.
